1. Vooreerst: bij consensus

In de eerste plaats kunnen de erfgenamen in onderling akkoord uiteraard een regeling treffen. Zo kunnen bijvoorbeeld één (of meerdere) erfgenamen alles overnemen of kan men akkoord gaan met een (gedeeltelijke of gehele) verkoop uit de hand, dan wel beslissen tot een openbare verkoop (via Biddit),...

Men kan er ook voor opteren om in onverdeeldheid te blijven. In de praktijk bekent dit meestal ook dat één van de erfgenamen landbouwer-exploitant is en bijgevolg ook jaarlijks de pacht betaalt aan de andere erfgenamen.

2. Het basisprincipe volgens het Burgerlijk Wetboek: verdeling in natura

Het Burgerlijk Wetboek schrijft voor dat de erfenis in gelijke delen moet verdeeld worden onder alle erfgenamen, waarbij ieder ‘in natura' zijn deel krijgt.

Dit betekent dat er kavels dienen gevormd te worden van ongeveer eenzelfde waarde. Een perfecte gelijkheid is ook niet vereist, meestal wordt er gewerkt met (beperkte) opleggen.

Ingeval er ook discussie bestaat over wie welke kavel krijgt, wordt er overgegaan tot lottrekking.

3. Uitzondering op het principe van de verdeling in natura: preferentieel recht overeenkomstig de Wet op de Erfregeling inzake Landbouwbedrijven

Voor landbouwbedrijven kan de verdeling in natura extra problemen opleveren voor de verderzetting van het landbouwbedrijf. De continuïteit kan bedreigd zijn voor de landbouwer-mede-erfgenaam. Een doemscenario dus.

Er bestaat daarom een wettelijke uitzondering op de verdeling in natura.

Artikel 1, lid 1 van de Wet voorziet dat wanneer de nalatenschap voor het geheel of voor een deel een landbouwbedrijf bevat, de erfgenaam in de rechte nederdalende lijn (voornamelijk de kinderen of kleinkinderen) het preferentieel recht heeft om het landbouwbedrijf over te nemen, wanneer hij de overnameprijs betaalt zoals geschat.

Dit is geen verplichting, de begunstigde van dit recht is vrij om zich hier al of niet op te beroepen. Hij dient natuurlijk over voldoende budget te beschikken.

Zijn er meerdere erfgenamen die willen overnemen, dan voorziet de Wet in een voorrangsregeling of kan de overname gezamenlijk gebeuren. Zo kan het bedrijf dus ten allen tijde gevrijwaard blijven. Ook interessant is dat wanneer een erfgenaam het bedrijf overneemt, het voorkooprecht van de pachter niet speelt.

Dit bekent dus dat degene die zich hierop beroept het landbouwbedrijf gedeeltelijk of geheel kan overnemen tegen de geschatte prijs en dat de verdeling in natura dus "buiten spel" wordt gezet.

De andere erfgenamen zullen dan enkel het geld ontvangen, maar krijgen geen deel van het landbouwbedrijf, dat immers dan niet in natura wordt verdeeld.

4. Enkel openbare verkoop indien verdeling in natura onmogelijk is

Verdeling moet natuurlijk altijd wel praktisch mogelijk zijn.

Als er bijvoorbeeld enkel één hoeve te verdelen valt met 5 erfgenamen, dan is verdeling in natura niet mogelijk. Een onroerend goed kan men immers niet in 5 delen opsplitsen

Pas in dergelijke uitzonderlijke situaties moet overgegaan worden tot openbare verkoop.

5. Resumerend

De vaak bestaande vrees dat het familiepatrimonium ingeval van onenigheid meteen moet verkocht worden, is dus totaal niet nodig.

Verkoop is de grote uitzondering! Meestal zijn er verschillende onroerende goederen aanwezig zodat een verdeling in natura speelt.

Naast deze verdelingsaspecten moet vaak nog rekening gehouden worden met de pachtsituatie. Indien de gronden in natura worden verdeeld, dan betekent dit niet dat elke erfgenaam automatisch over pachtvrije grond beschikt. Elke situatie is uiteraard anders en moet geval per geval bekeken worden.

Stefaan Desrumaux, advocaat
Davine Dujardin, advocaat