Het coronavirus heeft ervoor gezorgd dat veel contractspartijen in moeilijkheden komen om hun contractuele verplichtingen na te komen. Dit kan leiden tot ernstige problemen, want een contractspartij die haar contractuele verplichtingen niet nakomt, begaat een contractuele wanprestatie waarvoor zij verantwoordelijk kan worden gehouden. Een van de mogelijkheden voor contractspartijen om haar verplichtingen (trachten) te ontlopen, is wanneer zij overmacht kunnen aantonen.

Eenvoudig gezegd doet overmacht zich voor bij een "ontoerekenbare onmogelijkheid om een contractuele verbintenis uit te voeren". Er moet een wijziging van omstandigheden zijn die niet bestond op het moment van het sluiten van de overeenkomst, waarbij deze wijziging een abnormaal of uitzonderlijk karakter heeft. Met ontoerekenbare onmogelijkheid wordt bedoeld dat de wijziging van de situatie die zich voordoet, niet te wijten mag zijn (toerekenbaar) aan de schuldenaar, in die zin dat hij deze situatie niet heeft kunnen voorzien bij het sluiten van de overeenkomst. Verder is ook nog vereist dat deze situatie het onmogelijk heeft gemaakt voor de persoon die de verbintenis moest uitvoeren, de schuldenaar, om deze effectief uit te voeren.

Om een en ander te regelen, heeft onze Belgische overheid enkele drastische maatregelen genomen, met de bedoeling om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Sinds maart 2020 kwam de snelle opeenvolging van heel wat overheidsmaatregelen, zodanig dat heel wat mensen het bos door de bomen niet meer zien. De vraag rijst of deze overheidsmaatregelen een ontsnapping aan de contractuele verplichtingen kunnen rechtvaardigen en dus zo kunnen vallen onder de toepassing van overmacht. Hiertoe moeten dus een aantal voorwaarden vervuld zijn:

• Zoals reeds aangehaald, dient zich een wijziging van de omstandigheden te hebben voorgedaan na de contractsluiting. In veel gevallen zal het zo zijn dat overeenkomsten reeds lopende waren voor er sprake was van corona en dat hieraan dus zal zijn voldaan. Het is niet zo dat de nadelige gevolgen reeds voelbaar mochten zijn op het moment van het sluiten van de overeenkomst. 
• Vervolgens wordt vereist dat de wijziging van de omstandigheden abnormaal of uitzonderlijk is. Dit valt te interpreteren als een situatie die zich normaal gezien, in alle redelijkheid, niet zou voordoen. De situatie was als het ware onvoorzienbaar op het moment van de contractsluiting. Het geschikte voorbeeld hiervan is de pandemie waarin we ons op heden bevinden. 
• Het mag ook niet de schuld van de schuldenaar zijn dat hij zijn verplichtingen niet kan nakomen, het mag niet aan hem kunnen worden toegerekend. Wanneer bijvoorbeeld een leverancier van goederen niet op baan mocht om goederen te leveren doordat dit in volle lockdown door de overheid verboden werd, is dit allesbehalve te wijten aan de schuldenaar. Bijgevolg is het niet de schuld van de schuldenaar dat hij zijn verbintenissen niet kan nakomen. 
• Een volgende vereiste is dat de wijziging van de omstandigheden onvermijdbaar is. Hiermee wordt bedoeld dat de mens of de menselijke wil niet aan de basis mag of kan liggen van de wijziging. 
• Al het bovenstaande moet er tot slot toe leiden, dat de contractuele verplichtingen niet kunnen worden uitgevoerd. Men moet zich bevinden in een tijdelijke, dan wel definitieve onmogelijkheid vooraleer men zich kan beroepen op overmacht. Indien dit lukt, kan men zich tijdelijk dan wel definitief bevrijden van de verplichting om de verbintenissen na te komen.

Het spreekt voor zich dat geen enkele situatie gelijk is en dat de pandemie voor iedereen individueel, zowel op persoonlijk als zakelijk vlak, een andere weerslag met zich meebrengt. Daarom is het niet haalbaar om een algemene regel te formuleren die van toepassing is op elke afzonderlijke situatie. Het is van belang, wanneer men zich in een situatie bevindt waarvan men denkt dat men zich zou kunnen beroepen op overmacht, heel goed nakijkt of de situatie wel aan alle voorwaarden voldoet. Elke situatie dient afzonderlijk te worden behandeld, zodanig dat men een optimale inschatting kan maken van de kansen.

Benjamin Demuynck, advocaat
Thomas Vuylsteke, advocaat