Het recht tot staken is geen absoluut noch onbegrensd recht.

De vrijheid van vereniging, de vakbondsvrijheid, het recht om een collectieve actie te voeren, het recht om (het werk) te staken, … worden vaak als een zogenaamd “grondrecht” bestempeld. Van vakbondszijde wil men daaraan al te graag een “absoluut” en “onbegrensd” karakter verbinden.

Maar er zijn nog andere fundamentele rechten of grondrechten, zoals de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van ondernemen, het recht op werk, … die al eens kunnen botsen met andere rechten of met het openbaar belang, waardoor er toch moet rekening worden gehouden met bepaalde grenzen of beperkingen.

Het recht tot staken laat niet zomaar toe dat werknemers in het kader van een door de vakbond ondersteunde stakingsactie of van een wilde staking, wegblokkades kunnen gaan opstellen.

Wegblokkades kunnen trouwens nadelen en zelfs schade berokkenen aan derden die niets te maken hebben met de oorzaak of de redenen van staking. Er zijn ook extreme of minstens risicovolle situaties denkbaar, zoals wanneer een wegblokkade de doorgang verhindert van hulpdiensten, zoals ambulances, brandweer, geneesheren, …

Specifiek m.b.t. wegblokkades wordt al eens verwezen naar het artikel 406 van het Strafwetboek.

Dit artikel maakt gewag van “kwaadwillige belemmering” van het verkeer op de weg, maar ook op spoorwegen, binnenwateren, …

De kwaadwilligheid heeft te maken met de uitdrukkelijke bedoeling om het door de wet verboden gevolg te veroorzaken. 

Het recht tot betogen en het recht tot staken (van het werk) zijn geen uitzondering op de voormelde bepaling uit het Strafwetboek.

De openbare weg versperren kan indruisen tegen het maatschappelijk belang of tegen het belang van de openbare orde.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft reeds geoordeeld dat het toegelaten is dat actievoerders die de openbare weg blokkeren, kunnen veroordeeld worden op basis van nationale wettelijke bepalingen.

Een betoger geniet dus niet een soort vrijgeleide, zeker niet op strafgebied.

Zo oordeelde het Hof van Cassatie in een arrest van 07.01.2020 dat een vakbondsleider die actief en doelbewust een rol speelde in de organisatie van een stakerspost, en daarbij de doorgang van het verkeer belemmerde, wel degelijk strafrechtelijk schuldig kan worden bevonden en kan worden veroordeeld.

Het Hof van Cassatie stelde o.m. dat het recht om te staken of te betogen, geen absoluut recht is, en dat er wel degelijk beperkingen aan dit recht kunnen worden opgelegd, indien redenen van algemeen belang dit vereisen.

Het is de “feitenrechter” (vb.: een politierechter of correctionele rechtbank) die dit in elk geval in concreto en soeverein moet beoordelen.

De feitenrechter kan daarbij nagaan in welke mate de toegepaste stakerspost en wegblokkade al dan niet gevaar creëerde voor het voertuigverkeer, en al dan niet ongevallen kon veroorzaken, met risico’s voor derden of voor de betogers zelf.

In de betrokken casus waarin het arrest van het Hof van Cassatie werd uitgesproken werd aandacht besteed aan de concrete belemmering van het verkeer met gevaarrisico’s, o.m. gekoppeld aan de drukte op de betrokken geblokkeerde weg, het feit dat de blokkade plaatsgreep bij “schemerduister”, en dat ook een massieve zwarte rookvorming werd veroorzaakt waardoor de visibiliteit bij weggebruikers sterk afnam, met een risico op kop-staart-aanrijdingen.

Het Hof motiveerde haar beslissing ook door te stellen dat men een grondrecht kan uitoefenen zonder daarbij de Belgische strafwet te overtreden…

Zou daarbij ook concrete schade worden berokkend (materiële schade, fysieke schade of erger), dan kan een benadeelde zich in het kader van een strafprocedure burgerlijke partij stellen en een schadeloosstelling vorderen.

Telkens afhankelijk van de concrete omstandigheden kan een wegblokkade toegepast n.a.v. een stakingsactie effectief leiden tot een strafrechtelijke veroordeling en eventueel tot een veroordeling tot betaling van een schadevergoeding.

Piet Carlier, advocaat