Algemene principes in een notendop:

1. De bevoegde rechter is deze van de laatste gewone verblijfplaats van de overledene

Als algemene regel geldt dat de rechters en notarissen van de lidstaat waarin de erflater bij zijn overlijden zijn gewone verblijfplaats had, bevoegd zijn om te oordelen over de erfopvolging in haar geheel.

Om te bepalen wat uw ‘gewone verblijfplaats' is zal de rechter alle elementen van uw leven in kaart brengen. Naast uw domicilie, zullen o.a. ook de duur, redenen en regelmatigheid van uw verblijf in een bepaalde lidstaat in aanmerking genomen worden.

Deze algemene bevoegdheidsregel kan evenwel in volgende gevallen buiten spel gezet worden:

• Rechtskeuze;
• Subsidiaire bevoegdheid ten voordele van gerechten van de Europese lidstaat waarin de goederen van de nalatenschap zich bevinden indien de laatste gewone verblijfplaats van de erflater zich niet in een lidstaat van de Europese Unie bevond;
• Forum necessitatis indien er op grond van de andere artikels geen bevoegde rechter gevonden kon worden;
• Ingeval van samenhangende vorderingen of vorderingen met eenzelfde onderwerp tussen dezelfde partijen gelden de specifieke regels van aanhangigheid en samenhang.

2. Ook voor het toepasselijke recht wordt aangeknoopt bij de laatste gewone verblijfplaats van de overledene

Ook voor wat betreft het toepasselijke recht wordt in beginsel teruggegrepen naar het recht van de Europese lidstaat waarin u als erflater bij uw overlijden uw gewone verblijfplaats had.

Wanneer u bijvoorbeeld naar Oostenrijk zou verhuizen, dan zal het Belgische recht niet langer van toepassing zijn op de vererving van uw nalatenschap zoals voorheen, maar zal uw nalatenschap in beginsel volgens het Oostenrijkse recht worden afgewikkeld.

Overweegt u derhalve om te verhuizen naar een ander land, dan raden wij u derhalve ten zeerste aan om voorafgaand een vermogensplanning te laten uitvoeren door een advocaat, zodat uw erfgenamen later niet voor ongewenste verrassingen komen te staan.

Ook wanneer uw intentie erin zou bestaan om het Belgische erfrecht buiten spel te zetten door officieel te verhuizen naar een andere lidstaat, is het aangewezen hiervoor professioneel advies in te winnen. Een officiële woonplaats heeft immers geen doorslaggevende invloed op het toepasselijke recht. Indien andere elementen zouden aantonen dat u toch sterkere banden blijft behouden met België, dan kan de rechter oordelen dat de vererving van uw nalatenschap toch onderworpen is aan het Belgische recht. Verhuizen biedt op zich dus geen sluitende garantie om de Belgische erfrechtelijke reserve van uw echtgenoot en kinderen te omzeilen.

3. Erkenning, uitvoerbaarheid en tenuitvoerlegging van beslissingen

Een Europese lidstaat wordt geacht de beslissingen van andere Europese lidstaten te respecteren en te erkennen zonder hiervoor zelf een bijkomende interne procedure te volgen.

De beslissingen kunnen evenmin inhoudelijk getoetst worden. Enkel in zeer uitzonderlijke gevallen, wanneer de beslissing kennelijk strijdig zou zijn met de openbare orde of er een manifeste onverenigbaarheid zou bestaan, mag een Europese lidstaat de erkenning van de beslissing weigeren.

Ook authentieke akten hebben dezelfde bewijskracht als in de andere Europese lidstaten.

Andere opvallende nieuwigheden en aandachtspunten:

1. Successierechten blijven buiten schot

De Europese Erfrechtverordening is van toepassing op de erfopvolging in de nalatenschappen van overleden personen. Toch worden niet alle aspecten van een erfenis geregeld door de Europese Erfrechtverordening.

Belangrijk is bijvoorbeeld dat de successierechten niet geharmoniseerd werden, zodat ieder land zelf kan beslissen hoe de successierechten dienen te worden geheven. Het ene land zal dan ook op het vlak van successierechten aantrekkelijker zijn dan het andere land.

Het is mogelijk dat uw tweede verblijf zowel in het land waar u woont als in het land waar dit tweede verblijf gelegen is in de successierechten zal belast worden. Zo zal, in zoverre u op het ogenblik van uw overlijden als een Belgische rijksinwoner gekwalificeerd wordt, de Belgische fiscus steeds belastingen op de vererving van in het buitenland gelegen onroerend goed heffen (ongeacht waar dit onroerend goed gelegen is en of het land waar dit onroerend goed gelegen is zelf ook successierechten heft).

2. Geen aparte rechtsstelsels voor roerend en onroerend goed

Het voorheen toepasselijke nationale internationaal privaatrecht maakte een onderscheid tussen het recht van toepassing op roerende en onroerende goederen. Dit hield in dat de vererving van roerende goederen gebeurde volgens het recht van het land van de woonplaats van de erflater, terwijl de vererving van onroerende goederen verliep volgens het recht van het land waarin deze onroerende goederen gelegen waren.

De Europese Erfrechtverordening voorziet nu in slechts één enkele wet die zowel de vererving van de onroerende als roerende goederen beheerst. Dit is zoals aangegeven het recht van de laatste gewone verblijfplaats van de erflater. Zelfs indien u een tweede verblijf heeft buiten Europa, is het Belgische recht hierop van toepassing.

Concreet: Heeft u als tweede verblijf een Toscaanse villa, dan was de vererving van deze villa tot voor kort onderworpen aan het Italiaanse erfrecht. Voortaan zal de vererving van dit onroerend goed echter verlopen volgens het Belgische erfrecht.

3. Universele toepassing van de Europese regels

Europa beoogt een universele toepassing van het toepasselijke recht.

Concreet betekent dit dat in beginsel elk recht dat wordt aangewezen door de Europese Erfrechtverordening zal toegepast worden, ongeacht of dit het recht is van een Europese lidstaat of niet.

4. Inperking van de keuzevrijheid van de erflater

Europa biedt u als erflater de mogelijkheid om een rechtskeuze te maken. Let wel: deze rechtskeuze is sterk beperkt. U kan enkel opteren voor het recht van de staat waarvan u de nationaliteit heeft op het ogenblik van uw rechtskeuze, dan wel voor het recht van de staat waarvan u de nationaliteit heeft bij uw overlijden.

U moet met andere woorden een band hebben met het gekozen recht. Voorheen beschikte u onder het internationaal privaatrecht over ruimere mogelijkheden qua rechtskeuze, al kon uw uiteindelijke keuze er niet toe leiden dat de bescherming van de reservataire erfgenamen werd aangetast.

U mag bovendien slechts voor één toepasselijk recht kiezen. Het is derhalve niet toegelaten om bijvoorbeeld voor de vererving van uw roerende goederen te opteren voor het Belgische recht, terwijl u uw onroerende goederen laat vererven via het Spaanse recht.

De rechtskeuze moet steeds uitdrukkelijk gebeuren, bijvoorbeeld in een uiterste wilsbeschikking.

5. De Europese Erfrechtverklaring

De Europese Erfrechtverklaring is een nieuw Europees instrument met een materieelrechtelijke werking. Het betreft een bewijsinstrument dat o.a. door erfgenamen en legatarissen kan worden aangewend om hun hoedanigheid, rechten en plichten in een andere Europese lidstaat aan te tonen en opzoekingen te doen.

Verschillende Europese lidstaten kennen vandaag reeds gelijkaardige instrumenten, hetgeen leidt tot kafkaiaanse toestanden. Wanneer uw nalatenschap immers een internationaal karakter vertoont, is het hoogst twijfelachtig dat een nationale erfrechtverklaring zal worden erkend door de andere betrokken lidstaten. Uw erfgenamen zullen dan noodgedwongen in iedere lidstaat waar zij hun rechten moeten kunnen aantonen, een verklaring moeten aanvragen volgens de daar geldende nationale regels.

De Europese Erfrechtverklaring komt hieraan tegemoet. De grote troef van deze verklaring is namelijk dat ze automatisch rechtsgevolgen heeft in alle Europese lidstaten, zonder dat hiervoor enige procedure moet worden gevolgd.

Minpunt is evenwel dat de Europese Erfrechtverklaring een facultatief karakter vertoont, en dat de notaris bijzonder veel informatie nodig heeft om de verklaring te kunnen invullen.

Alternatieve oplossing is de techniek van de aanvaarding van authentieke akten, waardoor de nationale verklaring in de andere lidstaten dezelfde bewijskracht geniet als in de staat van oorsprong.

Voor verdere vragen kan u steeds terecht bij Odigo Advocaten.

Celine WOLFS
Advocaat
celine.wolfs@odigo.eu